Mbështetja vizuale

Mbështetja vizuale është përmbledhje e “mjeteve” vizuale që ndihmojnë individin në funksionimin e tij të përditshëm. Mbështetja vizuale përfshin një ose më shumë paraqitje vizuale të sendeve, njerëzve, situatave, shenjave dhe / ose fjalëve për aktivitetet e planifikuara të paraqitura sipas renditjes. Ky lloj mbështetjeje mësohet gradualisht, përmes mbështetjes fizike dhe verbalizimit minimal. Përdoret për orientim më të lehtë në hapësirë ​​dhe kohë, ndërsa qëllimi përfundimtar do të ishte pavarësia më e madhe e personit në situatat e përditshme.

Hulumtimet e shumta tregojnë se mbështetja vizuale përdoret veçanërisht nga personat me aftësi të kufizuara, përkatësisht personat me spektër autistik të çrregullimeve. Këto të dhëna janë bazë e fortë për të kuptuar perceptimin e personave me autizëm, mënyrën e tyre të të mësuarit, të mbajturit mend, të të menduarit, si dhe për planifikimin e mënyrës së të mësuarit. Mbështetja vizuale rezulton të jetë veçanërisht e suksesshme në rritjen e shpeshtësisë së sjelljeve prosociale, në organizimin e sjelljeve, bashkëpunimin me të tjerët, zhvillimin e aftësive gjuhësore dhe pavarësisë, si dhe zvogëlimin e sjelljeve të padëshiruara te personat e grupmoshave të ndryshme dhe në situata të ndryshme.

Kush ka nevojë për mbështetje vizuale?

Nevoja për mbështetje vizuale mund të ekzistojë te:

• • Personat që e kanë më të vështirë të ndjekin urdhrat verbale
  • Personat që kanë vështirësi të kuptojnë atë që përshkruhet dhe / ose tregojnë, më pas duke mos theksuar sendin dhe / ose drejtimin në të cilin duhet të lëviz
  • Personat që e kanë të vështirë të qëndrojnë të fokusuar në aktivitet ose detyrë të caktuar që kryejnë
  • Personat që përfshihen në tantrume të përkohshme gjatë kalimit nga njëri aktivitet në tjetrin ose nga njëri mjedis në tjetrin.

ORARET VIZUALE

Nëse diçka mund të na ndihmojë në krijimin e rutinave dhe organizimin e kohës, atëherë sigurisht që është orari i hartuar mirë i aktiviteteve. Pavarësisht nëse orari është në formën e fotografisë ose tekstit, ai na ndihmon të planifikojmë dhe organizojmë tërë ditën dhe t’i realizojmë detyrat që na janë dhënë dhe / ose që ia japim vetes. Oraret vizuale u japin personave me autizëm parashikueshmëri, ata janë shumë më të kuptueshëm sepse janë mjaft konkretë, në dallim nga të folurit i cili për këta persona është abstrakt dhe i vështirë për t’u kuptuar.

Oraret vizuale mund të përgatiten në formën e:

• • Planit në një pjesë të ditës ose tërë ditës,
  • Planit të aktiviteteve të caktuara (p.sh. aktivitetet gjatë shujtës)
  • Planit të kryerjes së situatave të caktuara (p.sh. shkuarja në floktari)
  • Pasqyrës së hapave për kryerjen e ndonjë aktiviteti më kompleks (p.sh. veprimi për larjen e duarve).

 Rekomandohet që orari / plani të hartohet së bashku me personin me aftësi të kufizuara, përkatësisht personin me spektër autistik të çrregullimeve. Disa aktivitete zgjidhen nga ne, ndërsa disa i lihen personit t’i zgjedhë dhe ato t’i fusë në orar. Ofrimi i zgjedhjes është mjaft i rekomandueshëm, sepse e rrit motivimin për bashkëpunim të personit me prindin, mësimdhënësin, mjedisin.

TABELA / PLLAKA E ZGJEDHJES

Tabela ose pllaka e zgjedhjes është tabela ku ndodhen disa fotografi të sendeve ose aktiviteteve të preferuara të fëmijës / nxënësit. Përdoret kur duam t’i ofrojmë personit me aftësi të kufizuar / autizëm një zgjedhje para fillimit të ndonjë aktiviteti ose detyre, në mënyrë që të rrisim motivimin për bashkëpunim. Prindërit, dhe veçanërisht mësimdhënësit, shpesh mund ta kenë shumë të vështirë t’i motivojnë fëmijët / nxënësit për të marrë pjesë në aktivitetet e përditshme. Përdorimi i tabelës së zgjedhjes dhe rregullave “SË PARI – PASTAJ” mund të ndihmojnë shumë. Me ndihmën e këtyre mjeteve, ofrohet mundësia e zgjedhjes, e cila çon në motivim më të madh për bashkëpunim me personin e rritur. Dy aktivitete / sende (ose më shumë) mund të vendosen në tabelën e zgjedhjes në varësi të aftësive të fëmijës / nxënësit. Nëse fëmija / nxënësi ka vështirësi në përdorimin e të folurit si mjet komunikimi, mbështetja vizuale do ta ndihmojë atë të shprehë dëshirat dhe nevojat e tij më lehtë. Atij i ofrohet së pari zgjedhja e dy fotografive – dy aktiviteteve të preferuara ose sendeve të preferuara. Mund t’i tregojmë fotografitë me gishtin e tij, duke thënë: “A do balona apo rërë?” Kur fëmija / nxënësi zgjat dorën ose tregon në fotografinë e caktuar, ia japim atë që ka kërkuar. Me rëndësi: Në verbalizim, veçanërisht aktivitetet, është e nevojshme të përdoret të folurit e thjeshtë.

SË PARI – PASTAJ

Të gjithë i mbajmë mend gjyshet tona që na thoshin “Ha së pari në pjatë, pastaj mund të marrësh tortë”. Rregulli SË PARI – PASTAJ, ose siç quhet edhe “rregulli i gjyshes” udhëhiqet nga parimi i Premakut i cili shpjegon se ekziston gjasë më e madhe se një person së pari do ta kryejë aktivitetin ose detyrën më pak të dëshiruar nëse menjëherë pas kësaj merr aktivitetin ose sendin e preferuar që është në interes të tij.

Tabela SË PARI – PASTAJ mund të përdoret kur personi:

• • Reagon dhunshëm në çfarëdo ndryshimesh ose tranzicionesh (drekë, gjumë, fundi i lojës, filmat vizatimorë)
  • Ka vështirësi në bashkëpunimin me të rriturit gjatë kryerjes së aktiviteteve të përditshme
  • Ka vështirësi t’i kuptojë udhëzimet që i janë dhënë

Fotografia e aktivitetit që duam që fëmija / nxënësi ta kryejë ngjitet në kutinë “SË PARI”, ofrojmë tabelën e zgjedhjes me dy aktivitete të preferuara. Kur zgjedh njërën nga të ofruarat, e ngjisim në kutinë “PASTAJ”. Gjatë kryerjes së gjithë këtij aktiviteti, është e nevojshme që fëmija / nxënësi të jetë i përqendruar gjatë gjithë kohës me vëmendje ndaj asaj që ia tregojmë, përkatësisht me ndihmën e dorës së tij i tregojmë dhe njëkohësisht verbalizojmë: p.sh. “Së pari drekën, pastaj tortën”.

SISTEMI I PIKËZIMIT

Mbledhja e pikëve ndihmon fëmijën / nxënësin të vizualizojë përparimin e tij pas kryerjes së ndonjë aktiviteti, ose pas pranimit të urdhrit, ose pas anulimit të sjelljes së padëshiruar për shkak të refuzimit të ndonjë detyre. Përdorimi i sistemit të pikëzimit është shumë i dobishëm për vetërregullimin e sjelljes dhe vetëvlerësimin. Ky sistem i shpërblimeve është shumë i dobishëm në shpërblimin e sjelljes së synuar dhe të dëshiruar. Është e rëndësishme të dini saktë se cila sjellje do të “fitojë” pikë, me ç’rast edhe fëmija, edhe të rriturit e dinë se cila sjellje do të shpërblehet dhe cila nuk do të shpërblehet me pikë. Është po aq e rëndësishme të dakordohemi me fëmijën se çfarë do të marrë kur të mbledhë numrin e pikëve të rënë dakord. Do të ishte mirë nëse shpërblimi do të ishte send dhe / ose aktivitet i zgjedhur nga fëmija. Sa herë që fëmija sillet në mënyrën që kemi rënë dakord, do t’i japim një pikë dhe do ta lavdërojmë atë me dëshirën që ta shohim atë mënyrë të sjelljes më shpesh (p.sh. “Bukur i ke rregulluar lodrat. Të lumtë, ke fituar një buzëqeshje të madhe”). Së bashku me fëmijën mund t’i numërojmë pikat e grumbulluara dhe të llogarisim edhe sa na mungojnë për të marrë aktivitetin, sendin që fëmija ka zgjedhur si shpërblim.

SISTEMI I PUNËS

Sistemi individual i punës është mënyrë e strukturuar e organizimit të kohës së lirë. Me ndihmën e këtyre sistemeve, fëmija i zgjidh detyrat tashmë të njohura vizualisht qartë dhe mjaft sistematikisht. Sistemet e punës janë një sërë kutish që përmbajnë detyra të ndryshme. Ato janë të shënuara me simbole. Kopjet e simboleve (simbolet e dyfishuara) vendosen në orarin vizual të fëmijës. Fëmija e merr fotografinë e parë të orarit, e krahason atë me fotografinë e kutive, e zgjidh detyrën e dhënë të përfshirë në kuti, pastaj kalon në fotografinë tjetër të orarit dhe kështu me radhë derisa t’i zgjidhë të gjitha detyrat e dhëna.

Sistemet e punës e inkurajojnë pavarësinë e fëmijës dhe mbushin funksionalisht kohën e tij të lirë. Përdorimi i sistemeve të punës ndihmon dhe gjithashtu e bën më të lehtë për fëmijën të kuptojë atë që pritet prej tij.

TREGIMET SOCIALE

Tregimet sociale janë histori të individualizuara, të menduara me qëllim t’u ndihmojnë personave që i përdorin për t’i kuptuar më mirë situatat e ndryshme sociale. I përdorim kur duam që fëmijës / nxënësit me spektër autistik të çrregullimeve t’i përshkruajmë një situatë të caktuar, një rregull social, një koncept të caktuar social, përkatësisht me ndihmën e tregimeve sociale ta njoftojmë fëmijën / nxënësin me format e sjelljes shembullore në situata të caktuara sociale. Tregimet sociale shkruhen në gjuhë shumë të rëndomtë dhe gjithmonë në vetën e parë njëjës, me ç’rast rekomandohet që të shoqërohen me fotografi që shpjegon më tej tekstin e shkruar. Janë mjaft të thjeshta për t’u përdorur, por është e rëndësishme që gjithmonë të theksojmë vëmendjen e fëmijës / nxënësit në faqet e tregimit dhe të përdorim gishtin e tij për të treguar fotografitë në secilën faqe. Nuk janë konfirmuar shkencërisht se janë efikase në modifikimin e sjelljes, por shpesh përdoren si strategji për të parandaluar sjelljen e padëshiruar.

Si të fusim mbështetje vizuale në rutinat e përditshme?

Për pranimin dhe kuptimin më të lehtë të mbështetjes vizuale, disa burime rekomandojnë që fëmija / nxënësi të ketë fituar më parë aftësi të caktuara. Bashkimi i sendeve të njëjta, bashkimi i sendit me fotografinë dhe në fund bashkimi i dy fotografive identike ndihmon fëmijën / nxënësin të kuptojë korrespondencën e fotografisë me sendin, fotografinë me vetë aktivitetin, etj. Kur orarit vizual ia vendosim “së pari dreka” dhe “pastaj topi i basketbollit”, fëmija do të kuptojë se në fakt fotografia është sendi i vërtetë, përkatësisht aksioni.

Në fillim, kur prezantohet mbështetja vizuale, rekomandohet të përdoren fotografi reale dhe / ose vizatime me tekst që e përshkruajnë fotografinë. Kjo procedurë zbatohet në mënyrë që fëmija / nxënësi të njihet vizualisht edhe me pamjen e fjalës. Nga ana tjetër, përshkrimi i fotografisë përdoret në mënyrë që të gjithë personat e tjerë që janë në afërsi të fëmijës / nxënësit të mund t’i emërtojnë fotografitë që përdoren me të njëjtat fjalë. 

Kur fillojmë të prezantojmë mbështetjen vizuale, fillimisht i vëmë në dukje dhe i emërtojmë fotografitë, në mënyrë që fëmija / nxënësi të njihet me to. Prezantimi i mbështetjes vizuale (të fotografive) mund të mos jetë i mjaftueshëm për përvetësimin e aftësive. Duhet ta mësojmë fëmijën / nxënësin përmes metodës “hap pas hapi” duke i ndërlidhur aktivitetet me njëri-tjetrin. Është e domosdoshme të sigurohet ndihma e modelit dhe / ose mbështetjes fizike në të njëjtën kohë sipas nevojës. Në fund, lavdërimi duhet të vijë gjithmonë nga angazhimi dhe përpjekjet e fëmijës / nxënësit.

  Si e dimë se mbështetja vizuale ndihmon fëmijën / nxënësin?

Për të kuptuar nëse puna jonë paguhet, mund të shënojmë shpeshtësinë e sjelljes së caktuar para futjes së mbështetjes vizuale, edhe pas futjes së mbështetjes vizuale. Mbajtja e ditarit të sjelljes, si metodë, nuk u përshtatet gjithmonë prindërve, ose mësimdhënësve ose pjesëmarrësve të tjerë në jetën e fëmijës / nxënësit me aftësi të kufizuara. Në situata të tilla duhet të pyesim veten

• • A bie fëmija / nxënësi rrallë në gjendje tantumi pas futjes së mbështetjes vizuale? 
  • A u përgjigjet fëmija / nxënësi më shpesh urdhrave dhe kërkesave të përcaktuara? Nëse për këtë nevojiten më pak përsëritje?
  • A ka përvetësuar dhe mësuar fëmija / nxënësi sjellje të reja dhe shembullore? 

Nëse përgjigjet e pyetjeve janë po, kjo është shenjë se përdorimi i mbështetjes vizuale ndihmon vërtet. Ndoshta tani është koha për të filluar me mbështetjen vizuale në një sërë situatash të ndryshme. Është shumë e rëndësishme të përgjithësohen aftësitë e mësuara (të përdoren në lidhje me më tepër persona dhe në situata të reja dhe mjedise të ndryshme). Mundësitë për përdorimin e mbështetjes vizuale janë të pakufizuara. 

Kur duhet të ndaloni me mbështetjen vizuale?

Nëse fëmija / nxënësi në mënyrë të pavarur kalon nga aktiviteti në aktivitet, tashmë e di mirë se çfarë pritet prej tij, e harton orarin e tij me vetiniciativë, pothuajse pa pasur nevojë të udhëhiqet dhe inkurajohet nga të rriturit… Shtrohet pyetja “Pse të ndalohet diçka që e lehtëson funksionimin e përditshëm?”… Ndonjëherë, veçanërisht tek fëmijët më të mëdhenj, mund të jetë e nevojshme vetëm të bëhet kalimi nga forma piktoreske e mbështetjes në tekst, por asnjëherë të anulohet plotësisht.

KONKLUZIONI

Të udhëhequr nga parimi se secili prej nesh ka nevojat e tij individuale, duhet të theksojmë se nuk duhet çdo fëmije me aftësi të kufizuara dhe / ose me spektër autistik të çrregullimeve t’i jepet e njëjta formë ose i njëjti nivel i mbështetjes vizuale. Mbështetja vizuale mund të tërheqë dhe mbajë vëmendjen e fëmijës / nxënësit. Na ndihmon të mund të përcjellim mesazhin që mund të mos jetë mjaft i kuptueshëm për këta fëmijë / nxënës. Kjo zvogëlon anksiozitetin e tyre, mund të paraqesim koncepte të caktuara abstrakte në nivel më konkret dhe më e rëndësishmja u ndihmojmë atyre t’i shprehin dëshirat dhe nevojat e tyre.

Nëse vendosni të filloni të përdorni mbështetje vizuale, Ju këshillojmë që të jetë e transmetueshme, e përhershme, të vendoset në vende të dukshme dhe të arritshme, të individualizohet, ndërsa përdorimi në vetvete të jetë konsistent, profesional dhe i qëndrueshëm.